De ingesleten overlevingsmechanismen (klik hier voor formulier)

Een van de meest moeilijke punten in therapie is om ingesleten negatieve overtuigingen te wijzigen. De eerste stap daarbij is het analyseren van de mechanismen waardoor zulke overtuigingen zich telkens weer bevestigen. In de TA spreekt men van scripts. Piet Weisfelt geeft in zijn boek Nestgeuren een gedetailleerd model, de scriptcirkel.

De ZKM biedt een aantal zeer interessante mogelijkheden om zulke mechanismen in kaart te brengen. Hieronder een aantal punten voor een praktische toepassing:

1. Onderzoek met de client de positief met het IE correlerende waardegebieden. Vat ook die samen evt. in clusters per thema. Zij vertellen in welke situaties de persoon al eens een hele ideale situatie heeft meegemaakt. Dit is vaak een wensgebied, een verlangen, dat op dit moment moeilijk bereikbaar is. Onderzoek nu met de client waarom dit ideaal op dit moment zo moeilijk bereikbaar is. Vaak is dit een beperkende overtuiging.

In de casus bleken alle ideale gebieden (punt 1) te gaan over relaties die hij had met vriendinnen. Hij wilde graag in contact komen met vrouwen, maar dat leek steeds niet te lukken. Zijn verklaring was dat hij nooit de goeie kon vinden, die hem leuk zou vinden en waar hij verliefd op zou worden. Dat is de niet meer getoetste overtuiging waarom het niet lukt.

2. Zoek naar waardegebieden van de ontlokker verleden die hoog anti-correleren met het ideaal ervaren. Orden deze waardegebieden eventueel op thema’s. Dit zijn de meest onprettige, kwetsende situaties en ervaringen uit het levensverhaal.

3. Kijk of je per thema een zich herhalende gebeurtenis kunt vinden. Analyseer deze gebeurtenis in

a. De uitgangssituatie
b. De handeling
c. De reactie van de persoon (toen) op de handeling.

4. Bespreek met de cliënt in hoeverre de handeling bedreigend was. Onderzoek dan op welke manier de reactie van de persoon toen tot “overleving” bijdroeg. Vat dit mechanisme samen in een ALS-DAN-zin. Doe dit evt. voor elk cluster/thema.

De cliënt heeft als hoogste negatief correlerende waardegebieden o.a. drie waardegebieden waarin hij beschrijft hoe hij door meisjes gepest werd op de lagere school. Zij fluisterden tegen elkaar en keken lachend naar hem.
Uitgangssituatie: ik zit in de zesde van de lagere school.
Handeling: Een groep meisjes kijkt lacherig naar mij terwijl ze geheimpjes uitwisselen.
Reactie van de persoon: hij voelt zich heel ongelukkig en probeert er geen aandacht aan te geven.
Zijn overlevingsgedrag is:

ALS-DAN-zin: Als ik mij afgewezen voel in een groep trek ik mij terug en wacht op redding door een ander of iets anders.

5. Draai de samenvatting bij punt 3 om: Als B dan A. D.w.z. gedraagt de persoon zich in de huidige situatie nog steeds volgens het overlevingsgedrag? En volgt daaruit niet weer de oude ongewenste situatie?

De ALS-DAN-zin wordt dan in deze casus: Als ik mij terugtrek en op hulp van buiten wacht, dan word ik door de groep afgewezen. Dat is precies wat er gebeurde. De persoon ondernam niets om in contact te komen met vrouwen en hoopte op een toevallige romantische ontmoeting met een partner.

6. Onderzoek nu aan hand van de bij 1 geformuleerde beperkende overtuiging en de ALS-DAN-zin wat de werkelijke beperking is die het ideaal in de weg staat. Meestal komen deze twee niet met elkaar overeen.

Uit alles bleek dat de werkelijke beperking om contacten te leggen zijn oude gedrag was. Er bleek dat hij

Het is prachtig hoe in deze casus te zien is hoe het overlevingsmechanisme zonder nut nog actief is, maar dan in omgekeerde richting. Wat hem ooit beschermde (terugtrekking en hoop) was nu precies datgene wat hem hinderde in het leggen van het contact. Hij zorgde er als het ware voor dat hij steeds opnieuw afgewezen werd.

Om dit te verhelderen is er een formulier dat met de client verder ingevuld kan worden als download: klik hier

Verder materiaal: is te vinden bij Reflection and Action (handleidingen) en in boeken over Transactionele Analyse.

Bronnen: Piet Weisfelt, Nestgeuren (over de scriptcirkel) en Heinerich Kaegi (eigen casus)