Definitie:
Schaamte is een verborgen gevoel met als eerste betekenis: "anders zijn" en hangt dus sterk samen met de sociale omgeving. Schaamte heeft alles te maken met normen. De meest bekende oorzakelijke gebieden van schaamte zijn: conformiteit, sexualiteit, solidariteit en status-concurrentie. Enkele voorbeelden: kinderen willen geen baby meer zijn (norm) en gaan bedwateren uit schaamte. Tienerjongens willen mannelijk zijn en schamen zich voor een te kleine penis. Veertigers willen jong lijken en schamen zich voor hun rimpels en vetrolletjes. Werkelozen schamen zich omdat de maatschappij status uit werk als de norm ziet.

Oorzaken van schaamte:
1. Voorwaardelijke affectie van de ouders voor hun kind.
2. te hoge eisen stellen.
3. kritische en spottende feed-back.
4. vernedering (verlies van status dat door anderen bewust wordt uitgelokt).
5. geweld (verkrachting, geweldsdelicten e.d.), waardoor de persoon de eigen waardigheid verleist.
6. ziekte of handicap.

Voordelen van schaamte:
1. Anderen worden toegeeflijker, waardoor je straf verlicht wordt.
2. Je wordt sympathieker, waardoor je sneller vergeving krijgt.
3. Schaamte is een alarmsignaal dat we buiten de normen van de groep dreigen te vallen.
4. Het beschermt ons tegen extreme hoogmoed, dat wil zeggen onrealistische zelfoverschatting.

Pathologie:
Sociale fobie, bestaat uit twee gevoelens. Bij sociale contacten voert angst de boventoon. Daarna neemt schaamte het over. Meestal vlucht de patiënt tijdens de schaamte-aanval voor contact en sluit zich soms dagen achtereen op. Een speciale vorm hiervan gaat gepaard met extreme bloosangst (ereutofobie).
Extreme schaamtegevoelens kunnen ook leiden tot extreme woede en haat (shame-rage spiral). Ook kan het leiden tot melancholische depressie (zie schuld).

Enkele tips om schaamte aan te pakken:
Schaamte kan omgezet worden in verlegenheid, waardoor de zwaarte van schaamte weggenomen wordt. Verlegenheid gaat namelijk niet meer over de persoon (en dus over minderwaardigheid en een negatief zelfbeeld) maar over het gedrag (verlegen zijn). Dat gedrag kun je verantwoorden tegenover jezelf, terwijl schaamte alleen leidt tot vluchtgedrag.

1. Praat erover.
2. Zet schaamte om in verlegenheid
3. Denk na over je eigen normen en overtuigingen
4. Ga terug naar de oorzaak en ontloop het niet
5. Ontwijk vernederaars, die je in de schaamtepositie dwingen.

Relatie tot andere gevoelens:
1. Schuld (lijkt op schaamte, maar gaat over gedrag i.p.v. de persoon).
2. Minderwaardigheid (Gaat vaak samen met schaamte of schuld).
3. Trots: Schaamte wordt gezien als de tegenpool van trots die te maken heeft met de persoon zelf (in extreme vorm is dit hoogmoed). "Ik ben trots op mijzelf" versus "Ik schaam mij voor mijzelf".

ZKM:
Interessant is om te onderzoeken of ook het gevoel trots een rol speelt in een ZKM (bijv. er is een negatieve correlatie tussen schaamte en trots). Verder kun je met de persoon op zoek gaan naar de normen en waarden die de groep hanteert/de waaraan de schaamte gerelateerd is en in hoeverre de persoon zelf deze normen ook gebruikt om zichzelf te beoordelen. Kijk daarvoor naar de correlaties van waardegebieden met waardegebieden waarin de schaamte hoog is.

Zie verder het boek: De kracht van emoties, hfdstuk 6 (lit. lijst)